Farren van Wyk, fotograaf, oor Suid-Afrikaans-Nederlandsheid
'n Onderhoud in drie tale oor kroeshare, grondbesit en familie
FRANCOIS: Het hierdie fotoreeks ’n naam? Omtrent hoeveel foto’s het jy geneem en oor watter tydperk?
FARREN: Op dit moment heet het project: Be young boys, be young man. De boys zijn mijn twee jongste broertjes van elf en vijftien. De young man is Alexander, mijn broertje van negentien. De afgelopen weken ben ik met dit project een andere weg ingeslagen en voeg ik mezelf ook steeds vaker toe aan de beelden, dus gaandeweg zal de titel veranderen. Op dit moment heb ik ongeveer 35 zwart-witrolletjes middenformaat film volgeschoten. Dat komt erop neer dat ik in 13 maanden 350 foto’s heb gemaakt en het project is nog steeds gaande.
FRANCOIS: Vertel asseblief meer van jou grootwordjare in en jou verbintenis met Suid-Afrika.
FARREN: In 1993 werd ik in Zuid-Afrika geboren. Ik heb de eerste zeven jaar van mijn leven in mijn geboorteland doorgebracht en daarna ben ik met mijn ouders naar Nederland geëmigreerd.
Mijn ouders zijn vroeg gescheiden en ik herinner me de jaren in Zuid-Afrika vooral met mijn moeder, oma, tante en nicht. We woonden naast elkaar en zagen elkaar iedere dag. Deze hechte familieband heeft the test of time doorstaan. Mijn tante is mijn tweede moeder en mijn nicht zie ik als mijn zus. Met haar Skype ik wekelijks. Mijn jaren in Zuid-Afrika worden gekenmerkt door dit vrouwelijke dream team.
Mijn Nederlandse stiefvader ken ik sinds mijn zesde. Hij voedde me op als zijn eigen kind. Ik zie hem daardoor ook niet als een stiefvader maar als mijn vader. In Nederland veranderden de verhoudingen binnen het gezin en werden we een familie met een vader, moeder en later ook drie broertjes.
Ik voel nog steeds een diepe verbintenis met Zuid-Afrika. Het is mijn moederland. Ik mis het landschap en mijn familie. Als dat gemis groeit, word ik mentaal onrustig en prikkelbaar. Om het gemis te stillen ga ik vaak naar Zuid-Afrika. Hier kom ik langzaam tot rust totdat er een gemis ontstaat naar Nederland.
FRANCOIS: Jy en jou gesin besoek dikwels Suid-Afrika. Wat is jou ouers se geskiedenis in Suid-Afrika en hoekom het hulle na Nederland getrek?
FARREN: Voor zover ik weet zijn mijn voorouders gemixt. Daarnaast heeft mijn tante me verteld dat wij ook voorouders hebben uit India die naar Zuid-Afrika emigreerden.
Mijn ouders zijn degene die ervoor kozen om naar Nederland te emigreren voor een betere toekomst voor ons gezin. Mijn moeder vertelde dat we zijn verhuisd zodat mijn witte (stief)vader niet dwarsgezeten zou worden vanwege zijn huidskleur. Een paar jaar geleden kwam er een vernietigend rapport naar buiten over de plaasmoorde in Zuid-Afrika waar witte boeren en hun gezin vermoord werden door mensen van kleur.
Het met geweld terugvorderen van land en het zien van witte mensen als koloniale boosdoeners spreekt boekdelen over de traumatische nasleep van apartheid. Ik ben totaal niet in de positie om de Zuid-Afrikanen te helpen om van hun trauma te genezen, maar ik kan ook niet makkelijk loskomen van de angst dat mijn vader, die een boerenafkomst heeft, ooit iets overkomt in mijn moederland. Het raakt me diep. Mijn vader zegt vaak: “Er zijn ook prachtige kanten aan het land en niet iedereen doet kwade dingen”.
“Ik ben totaal niet in de positie om de Zuid-Afrikanen te helpen om van hun trauma te genezen, maar ik kan ook niet makkelijk loskomen van de angst dat mijn vader, die een boerenafkomst heeft, ooit iets overkomt in mijn moederland.”
FRANCOIS: Hierdie fotoreeks is geneem tydens die Covid-19-inperking in Nederland, op jou gesin se kleinhoewe. Die jeug van jou drie broers word daardeur gedokumenteer. Vertel ons asseblief van hierdie tydperk en hoe jy dit ervaar het. Ek stel veral belang in hoe jou foto’s jou siening van jou broers en jou verhouding met hulle beïnvloed het.
FARREN: Ik zag hoe mijn broertjes nu de tijd hadden om echt bezig te gaan met hun haar. Het middelste broertje Marck bekeek YouTube video’s van barbers om te leren hoe je de beste opskeer krijgt en vroeg mijn moeder om do-rags voor hem te kopen. Alexander ging online winkelen en kocht t-shirts van Biggie, Tupac en Aaliyah. Samen keken we NBA basketball highlights, spraken over welke braids de mooiste zijn en keken de films Straight out of Compton en Shaft. Ze waren niet geïnteresseerd in Nederlandse series en het aantal Nederlandse rappers op hun playlist is ontzettend beperkt. De dingen die ze fascineren komen vooral uit de Afro-Amerikaanse cultuur.
Ik fotografeer mijn broertjes sinds ik op zestienjarige leeftijd mijn eerste camera kreeg. Mijn fundatie is familie en ik ging van omringd door vrouwen naar omringd worden door broertjes en een vader.
Het onderzoeken hoe de mens zijn identiteit vormt is iets wat mij al jaren bezighoudt en dit is ontstaan omdat Nederland en Zuid-Afrika heel erg verschillen op cultureel, sociaal en politiek gebied en een historische relatie met elkaar hebben. Het zijn twee contrasterende samenlevingen waar ik ervoer dat ik moest kiezen tussen een van de twee landen. Nederland verkeerd in steeds verschillende stadia van lockdown sinds maart 2020 en sinds die tijd ben ik langzaam gaan inzien hoe mijn broertjes de twee landen juist samen laten smelten.
FRANCOIS: In die reeks fokus jy veral op haarstyle en kopdoeke van beide jou en jou broers – wat is die beduidenheid hiervan?
FARREN: Toen Alexander verschillende braids aan het uitproberen was, vond ik dat supermooi, dus fotografeerde ik dat. Niet wetend waarom maar mijn gevoel zei dat het goed was. Het verhaal of een antwoord op de vraag waarom ik dit doe, komt altijd veel later. Ik moet eerst maken en niet nadenken waarom ik iets maak, dan is de magie ervan af. Je gaat veel meer onderzoeken en open staan voor dingen als je niet precies weet waar je naar op zoek bent.
Mijn vader heeft sluik haar en mijn moeder heeft kroeshaar. Mijn drie broertjes hebben ieder hun eigen soort krul. Marck, de middelste heeft een veel vollere en kleiner krul dan Alexander en Benjamin. Ik heb van nature ook krullen, alleen kost het ontzettend veel tijd en aandacht om ze in style te houden. Aan het einde van de dag, met krullen, pluist mijn haar en zitten er klitten in. Soms moeten de klitten eruit geknipt worden als ik ze niet uit elkaar krijg met een kam.
“Ik heb ooit op de middelbare school van een klasgenoot te horen gekregen dat zij mijn krullen niet mooi vond. Ik wou er toen niet aan toegeven, maar natuurlijk doet dat pijn en heeft dat bijgedragen aan het kiezen van stijl haar.”
Ik kan me nog herinneren dat, toen ik nog heel jong was, ik jankend tussen mijn moeders benen op de grond zat terwijl zij de klitten eruit aan het kammen was. Dit was in de tijd dat wij nog in Zuid-Afrika woonden. Ik was toen een jaar of 6. Ik heb ooit op de middelbare school van een klasgenoot te horen gekregen dat zij mijn krullen niet mooi vond. Ik wou er toen niet aan toegeven, maar natuurlijk doet dat pijn en heeft dat bijgedragen aan het kiezen van stijl haar.
Sinds de lockdown hebben mijn broertjes verschillende haarstijlen geprobeerd en Alexander liet mij allemaal Afrikaanse vrouwen zien met twirls en braids. “Dat ga ik bij jou zetten als je je haar weer laat krullen,” zei hij dan vaak. Alleen had ik daar nooit zin in. Toen ik het idee kreeg om mezelf aan de foto’s toe te voegen werd het pas interessant.
Mijn broertjes accepteren hun natuurlijke haarstijl en dit zie ik als een vorm van zelfacceptatie en eigenliefde. Zij zijn daar, op deze jonge leeftijd, veel eerder mee bezig dan ik. Fotografie is geen objectief middel, vind ik. Mijn rugzakje met al mijn levenservaring, gedachtes, zelfbeeld, het missen van mijn moederland en waar ik voor sta, vormt het beeld dat ik maak.
Mentaal ben ik constant in gevecht met mezelf over waar ik nou thuishoor. Mijn gevecht komt tot uiting in welke haarstijl ik kies. Dankzij mijn broertjes verandert langzaam mijn perspectief. Het is geen gevecht maar meer een proces van acceptatie dat verwerkt wordt door het kiezen voor het fotograferen van haar en do-rags. Sindsdien laat ik mijn krullen vaker zitten.
FRANCOIS: Vertel my meer van die Amerikaanse kultuur-invloede wat sterk weeg op jou broers, en Suid-Afrika op jou?
FARREN: Mijn broertjes vinden hun inspiratie vooral binnen de Afro-Amerikaanse cultuur. Wij kijken vaak samen NBA-wedstrijden en de jongens bespreken dan welke speler het beste kapsel heeft. Gemixte spelers? Hun haarsoort? Wat voor een krul of kroes.
We hebben dezelfde muzieksmaak. Deze week staat het nieuwe album van J. Cole op repeat als we samen zijn. Alexander en Marck hebben T-shirts gevonden waarop foto’s van Tupac, Biggie en Aaliyah staan. Ik raak daar helemaal geïnspireerd van en bedenk manieren waarop deze kledingstukken gedragen en gefotografeerd kunnen worden.
Mijn gedachtes gaan helemaal los en ik bedenk dat Tupac, Biggie en Aaliyah afstammelingen zijn van Afrikaanse mensen die tot slaaf zijn gemaakt en tijdens de trans-Atlantische slavenhandel naar Amerikaanse plantages zijn vervoerd.
Ik realiseer me hoe Amerikaanse en Europese antropologen vroeger naar Afrika reisden en Afrikanen voor het witte doek fotografeerden. Rond de 18e en 19e eeuw werd fotografie gezien als een objectief middel dat gebruikt werd om raciaal gedrag en hiërarchische standen te rechtvaardigen. Wanneer ik dat las werd ik boos over de manier van omgaan met elkaar en beloofde mezelf om precies het tegenovergestelde te doen.
Tegelijkertijd realiseer ik me wat voor een machtspositie een fotograaf kan hebben. Ik krijg ideeën om wit beddengoed op te hangen bij wijze van antropologisch wit doek en mijn broertjes ervoor te zetten met hun rapper T-shirts en Jordans aan. Ik vraag me dan af wat mijn positie is als een fotografe van kleur en hoe ik op een rechtvaardige, eerlijke manier fotografie kan gebruiken als representatiemiddel. Ik probeer dit project luchtig te houden, met een tikkeltje kritiek over de complexe koloniale relatie tussen Nederland en Zuid-Afrika.
“Ik realiseer me hoe Amerikaanse en Europese antropologen vroeger naar Afrika reisden en Afrikanen voor het witte doek fotografeerden. Ik krijg ideeën om wit beddengoed op te hangen en mijn broertjes ervoor te zetten met hun rapper T-shirts en Jordans aan.”
FRANCOIS: Is daar ander fotograwe wie se werk op die dokumentasie van jeug fokus, dan ook in die familiekonteks, wat jou geïnspireer het? Ek dink aan Pieter Hugo se foto’s van sy kinders wat ook tydens die inperking geneem is.
FARREN: Sally Manns oeuvre, dat voor het grootste gedeelte bestaat uit foto’s van haar opgroeiende kinderen, vormt mijn grootste inspiratiebron. De liefde voor haar gezin straalt door in de foto’s. Dat is een kracht van fotografie. Het gekke is dat de foto’s die Pieter Hugo van zijn kinderen gemaakt heeft me niet raken zoals die van Mann. Misschien omdat zwart-wit mijn voorkeur heeft? Misschien omdat Mann een moeder is en een romantisch fotografiehandschrift heeft? Ik weet het niet, want al zijn andere werk, vooral de serie The Hyena and Other Men vind ik helemaal geweldig. Tijdens mijn studie aan de kunstacademie kwam ik in aanraking met zijn werk en ik wou de vrouwelijke Pieter Hugo worden. Het idee was om alle Afrikaanse landen te bezoeken en mensen te vinden die bewust kiezen voor hun eigen levensstijl, die een alternatief uiterlijk hebben en bijvoorbeeld hyena’s als huisdieren hebben.
Fotografen die jongeren documenteren zijn niet mijn enige voedingsbron. Tijdens dit project keek ik ook naar het werk van Deana Lawson, Santu Mofokeng, Diane Arbus, Malick Sidibé en naar Larry Sultans project Pictures from Home. Maar ook de zelfportretten van Francesca Woodman en Sanle Sorys Peuple de la Nuit waarin hij het Afrikaanse nachtleven heeft gedocumenteerd, inspireren me.
De serie Hairstyles van JD Okhai Ojeikere was a huge inspiration. He took, what looked like the most banal, straight forward photographs of different hair styles of woman in Africa between 1960 and 1970. But the images are striking and powerful. I saw this project some time in 2019 and it stayed with me to a point which made me start this whole project and began focussing on hair. Oh, ik heb nu pas door dat ik in het Engels aan het typen was. Krijg je ervan als je tweetalig bent. Soms komen woorden beter tot hun recht in het Engels en ik vind dat die taal gebruikt moet worden.
FRANCOIS: Jou ouers se besit van grond in Nederland het ’n sekere historiese patroon voltrek. Grond is tydens die koloniale tydperk deur ondermeer die Nederlanders en hulle nasate onregverdig (in-)geneem, terwyl jy as nasaat van die ontneemdes nou toegang tot (en miskien eendag besit van) land in Nederland het.
FARREN: Mijn ouder hebben de boerderij van mijn grootvader overgenomen. Mijn ouders willen in de toekomst het stuk land rond de boerderij aanschaffen. Het maakt dus deel uit van onze familie. Ik zie deze gebeurtenissen als een cirkel die vroeger is ontstaan door de Koloniserende Nederlanders. Hun gedrag is de katalysator geweest en ik maak deel uit van de toekomstige generatie die de cirkel rond maakt.
Ik ervaar mijn positie extremely privileged maar probeer ook te genieten van het feit dat er daadwerkelijk ruimte om ons heen is. Voor mij is het een plek die me ademruimte geeft. Het is een van de plekken waar ik kan aarden en die ik hoop ooit op een dag zelf te mogen bezitten. Terwijl het, als ik al mijn research over de Nederlandse kolonialisten moet geloven, nooit hun intentie is geweest om hun nazaten van kleur terug te zien in Nederland.
“Terwijl het, als ik al mijn research over de Nederlandse kolonialisten moet geloven, nooit hun intentie is geweest om hun nazaten van kleur terug te zien in Nederland.”
FRANCOIS: Tot watter mate kom jou politieke bewustheid en oortuigings in jou werk deur?
FARREN: Ik ben redelijk bewust van de politieke situaties in zowel Zuid-Afrika als Nederland. Alleen vind ik niet dat ik alles weet dat er te weten valt. Ik ga niet met een politieke intentie bezig met projecten. Mijn overtuigingen dringen echter wel door in mijn werk. Die maken deel uit van mijn identiteit. Het is een feit dat niet alleen ik maar ook mijn broertjes een Zuid-Afrikaanse moeder en een Nederlandse vader hebben.
Mijn projecten die in Zuid-Afrika zijn gemaakt (sien: Bendekultuur in Schauderville, Port Elizabeth), krijgen wel vaak de feedback dat ze politiek beladen zijn. Ik vraag dan altijd waar dat zich dan in mijn werk bevindt. Er wordt vaak gedacht dat politici voor alle mensen in het land moeten zorgen. Wanneer dit niet gebeurt reageren mensen daarop. Zowel in taal als gedrag.
Als iemand ervoor kiest om “Kill Zuma and Free South Africa” in graffiti te spuiten op een hoge muur met prikkeldraad fotografeer ik dat. Je kan dat associëren met een gevangenismuur en de woorden komen voort uit vrijheid van meningsuiting. Alleen ben ik veel meer geïnteresseerd in het menselijk gedrag en hoe iemand zijn mening vormt. Ik ben echt niet bezig met Zuma. Dan komt er nog bij dat hij begin deze week is veroordeeld en als reactie daarop veel mensen gingen plunderen in de provincie KwaZulu-Natal. Het is allemaal zo contrasterend en ik wil er liever mijn mond over houden. Misschien komt het ook wel een beetje naïef over, but this is how I am rolling at the moment and I’m good with it.
FRANCOIS: Watter gesprekke wil jy graag deur hierdie fotoreeks na vore bring?
Black (heritage) is beautiful. Punt. Zelf ben ik veel dieper aan het graven in hoe mensen verwachten dat een Nederlandse boer eruitziet en ik geef je mijn broertje met zijn donkere haar, gouden ketting en overall. Ik wil dat je je als kijker ook afvraagt wat je ervan vindt als je een jongen een do-rag ziet omslaan terwijl hij voor een schuur zit en zich niet in een ghetto of stad bevindt.
Dit is een ode aan mijn broertjes die hun mixed heritage omarmen. Ik kan veel leren van hen. In het Nederlands is er een gezegde: ‘Geen woorden maar daden’. Dankzij taal kan je iemand de wereld beloven maar misschien ben je niet daadwerkelijk in de positie om die te geven. Hetzelfde is met liefde. Ik merkte op dat mijn moeder vaak zei “I love you” zonder enige reden. Ik vond dat gek en zeg het niet vaak terug. Mijn vader doet dat helemaal niet. Hij laat zijn liefde blijken door dingen voor ons te doen. Door bijvoorbeeld het collegegeld voor mijn kunstonderwijs vier jaar lang betalen en zo te investeren in mijn droom. Mijn moeder zegt me met bezorgdheid en liefde wanneer het wel of niet slim is om iets te doen. Daar komt taal om de hoek kijken.
Zelf zeg ik geen “I love you”. Misschien koppel ik daar te veel verantwoordelijkheid aan die ik wil kunnen waarmaken. Dan maar via daden. Fotografie is mijn middel om te zeggen: “Ik hou van jou.”
Met dank aan Jente Rhebergen vir die Nederlandse taalversorging.
Eerste en oudste Afrikaanse tydskrif, sedert 1896
Divers, progressief en vars. Waardeer jy ’n stem soos Klyntji s’n? Het jy van Farren van Wyk, fotograaf, oor Suid-Afrikaans-Nederlandsheid gehou? Dan ondersteun ons. Donasies van lesers word gebruik om ons bedieningkostes te betaal: jou bydrae hou Klyntji aanlyn. Vriende van Klyntji word op hierdie bladsy erken. Elke bietjie help.
